Overview
2022 წელს საქართველოში ენერგიის საბოლოო მოხმარება 5.2 მლნ ტნე იყო: ეს არის 43%-იანი ზრდა, ან 4% წლიური ზრდა 2013 წლიდან. ტრანსპორტი, ერთ-ერთი უმსხვილესი ენერგომომხმარებელი სექტორი, 2013 - 2022 წლებში გაიზარდა 25,8%-დან 30,7%-მდე. ამავე პერიოდში, საცხოვრებელი სექტორის წილი შემცირდა 9%-ით (39.4%-დან 30.4%-მდე), ხოლო მომსახურებისა და მრეწველობის წილი შენარჩუნდა სტაბილურად, შესაბამისად დაახლოებით 11%-ის და 15%-ის ფარგლებში. შენობების სექტორი, რომელიც მოიცავს საცხოვრებელ და მომსახურების სექტორებს, არის ყველაზე დიდი მოხმარების სექტორი, რომელმაც 2022 წელს საბოლოო ენერგიის მოხმარების 41% შეადგინა.
დიაგრამა 1: ენერგიის საბოლოო მოხმარება სექტორების მიხედვით (კლიმატური კორექტირებით)
Source: ODYSSEEპირველადი ენერგოინტენსივობა 2013-2022 წლებში შემცირდა 7%-ით - 0,320-დან 0,298-მდე, წლიურად 0,8% გაუმჯობესებით. საბოლოო ენერგოინტენსივობა შემცირდა 5%-ით - 0,269-დან 0,255-მდე, წლიურად 0,6% გაუმჯობესებით.
დიაგრამა 2: პირველადი და საბოლოო ენერგოინტენსივობები (კლიმატური კორექტირებით)
Source: ODYSSEEმრეწველობაში ენერგოინტენსივობა 2013-2022 წლებში შემცირდა 13%-ით - 0,275-დან 0,240-მდე, წლიური 1,5% გაუმჯობესებით. ამავე პერიოდში სოფლის მეურნეობის ენერგოინტენსივობა გაიზარდა 114%-ით - 0,011-დან 0,043-მდე, წლიური 8,8% ზრდით. მომსახურების სექტორის ენერგოინტენსივობა შემცირდა 4%-ით - 0,045-დან 0,043-მდე, წლიური 0,5% გაუმჯობესებით.
დიაგრამა 3: საბოლოო ენერგოინტენსივობა სექტორების მიხედვით
Source: ODYSSEE2013-2022 წლებში ჯამური ენერგომომარაგება გაიზარდა 1,6 მლნ ტნე-ით, რაც ოდნავ აღემატება ენერგიის საბოლოო მოხმარების ზრდას (+1,4 მლნ ტნე); განსხვავება განპირობებულია ზრდით ენერგოსექტორის მოხმარებაში (+0,08 მლნ ტნე), არაენერგეტიკულ მოხმარებაში (+0,07 მლნ ტნე) და სხვა გარდაქმნებში (+0,03 მლნ ტნე).
დიაგრამა 4: ჯამური ენერგომომარაგების ცვლილებაზე მოქმედი ძირითადი ფაქტორები
Source: ODYSSEEMURE მონაცემთა ბაზის ღონისძიებების შერჩევისას ძირითადად გამოყენებულია ენერგეტიკისა და კლიმატის ინტეგრირებული ეროვნული გეგმა (NECP). ასევე, განხილულია ენერგოეფექტურობისა და კლიმატის შესახებ საქართველოს კანონები. ახლა მონაცემთა ბაზაში 17 ღონისძიებაა. გამჭოლი განყოფილება შეიცავს 3 ღონისძიებას. ორი მათგანი NECP-დანაა. მთავარი გამოწვევაა ღონისძიებების გავლენის შეფასება და რაოდენობრივი შედეგების მიღება. ამის მიზეზებია: - არ არის საკმარისი მონაცემები; ამიტომ გამოიყენება დაშვებები და ექსპერტული შეფასებები. - საკანონმდებლო დოკუმენტებში - კანონებში - მოსალოდნელი შედეგები არ არის განსაზღვრული. - მეორადი კანონმდებლობა ჯერ არ არის შემუშავებული. - ენერგეტიკისა და კლიმატის კანონების იმპლემენტაცია ძალიან ნელა მიმდინარეობს.
ცხრილი 1: გამჭოლი ღონისძიებების ნიმუში
| Measures | NECP measures | Description | Expected savings, impact evaluation | More information available |
|---|---|---|---|---|
| ელექტროენერგიის გადამცემ ქსელებში დანაკარგების შემცირება და ახალი თაობის ქსელში ინტეგრაცია | Yes | ეს ღონისძიება გამოიწვევს ენერგიის დაზოგვას საქართველოს გადამცემი ქსელების განვითარებით, რათა უზრუნველყოფილი იყოს ენერგიის უფრო დიდი მოცულობის წარმოება და მოხმარება და ნაკლები სისტემური დანაკარგები. | 2.05 PJ; 61.9 kt CO2 | |
| ჭკვიანი მრიცხველების გამოყენება | Yes | ჭკვიანი მრიცხველების დანერგვის ამ პროექტში ჩართული იყო სემეკი და E-Control. საყოფაცხოვრებო და მომსახურების სექტორებისთვის შემუშავდა გამოყენების დროის (ToU)-ტარიფის მოდელი, რომელმაც აჩვენა პოტენციური ხარჯების დაზოგვა ორივე სექტორისთვის: ეფექტები არ არის მნიშვნელოვანი მოდელის დასაწყისში, მაგრამ დროთა განმავლობაში სტაბილურად იზრდება. ასევე ჩატარდა ხარჯ-სარგებლიანობის ანალიზი, მოდელირებული იყო ოთხი განსხვავებული სცენარის დამატებული ბიზნესის ჩვეული განვითარების რეჟიმი 2040 წლამდე. პროექტმა აჩვენა დადებითი შედეგები ოთხივე სცენარში, ბიზნესის ჩვეული განვითარების რეჟიმთან შედარებით, რაც გულისხმობს, რომ ქვეყანას ექნება არაპირდაპირი ვალდებულება, განახორციელოს ჭკვიანი გამრიცხველიანება. სემეკმა აირჩია განხორციელების სტრატეგია (სცენარი 3: გლუვი და ნელი) ხარჯ-სარგებლიანობის ანალიზიდან, რომელიც ყველაზე ნაკლებ გავლენას ახდენს ტარიფებზე. არჩეული სცენარი ითვალისწინებს, რომ სახელმწიფოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების 10 წლის შემდეგ მომხმარებელთა 80%-ს უნდა ჰქონდეს ჭკვიანი მრიცხველი. ეს გადაავადებს 2030 წლის შემდეგ 80%-ით დაყენებას. 2030 წლის სამიზნე არის ჭკვიანი მრიცხველების 60%-ით დაყენება. მთავრობა გააგრძელებს თანამშრომლობას ძირითად საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და დონორებთან დაძმობილების პროექტების და სხვა სახის ორმხრივი მხარდაჭერის განვითარების მიზნით. |
Buildings
შენობების სექტორი წარმოადგენს საქართველოს მთლიანი საბოლოო ენერგიის მოხმარების მნიშვნელოვან ნაწილს, რაც გამოწვეულია ენერგოინტენსიური გათბობის მოთხოვნებით ცივ თვეებში და ელექტროენერგიის მუდმივი მოხმარებით მთელი წლის განმავლობაში. საქართველოში ბევრი შენობა მოძველებულია და ცუდად იზოლირებულია, რაც იწვევს ენერგიის მნიშვნელოვან დანაკარგებს. გათბობის არაეფექტური სისტემები, განსაკუთრებით საცხოვრებელ სახლებში, კიდევ უფრო ართულებს ამ საკითხს. ურბანიზაციის დაჩქარებასთან ერთად, ენერგომოთხოვნილება როგორც კომერციულ, ასევე საცხოვრებელ შენობებში კვლავ იზრდება. გარდა ამისა, თანამედროვე სამშენებლო პრაქტიკა და ელექტრული ტექნიკის მზარდი გამოყენება არის ძირითადი წვლილი ენერგიის ამ მზარდ მოხმარებაში. ელექტროენერგია ცენტრალურ როლს ასრულებს ტექნიკის, განათების და გათბობის ზოგიერთი სისტემის მომარაგებაში. ბუნებრივი აირი ფართოდ გამოიყენება გათბობისა და საკვების მომზადებისთვის, განსაკუთრებით ქალაქებში. სოფლად ბიომასა (შეშა) რჩება ენერგიის მნიშვნელოვან წყაროდ გათბობისთვის. თუმცა, მისი გამოყენება თანდათან მცირდება ურბანული მიგრაციისა და ბუნებრივ აირზე ხელმისაწვდომობის გაზრდის გამო. 2013-2022 წლებში საცხოვრებელი სექტორის საბოლოო მოხმარება გაიზარდა 37%-ით ან 3.6%-ით/წელიწადში, 1.16 მლნ ტნე-დან 1.59 მლნ ტნე-მდე. მომსახურების სექტორის საბოლოო მოხმარება იმავე პერიოდში ორჯერ უფრო სწრაფად გაიზარდა, 66%-ით ან 5,8%-ით/წელიწადში, 0,49 მლნ ტნედან 0,81 მლნ ტნე-მდე. 2014-2022 წლებში შენობების სექტორში ენერგიის მოხმარება გაიზარდა 31%-ით 1.62-დან 2.13 მლნ ტნე-მდე. 2022 წელს საცხოვრებელი შენობები შეადგენდნენ შენობების მთლიანი მოხმარების 75%-ს (+3% 2011 წლიდან).
დიაგრამა 5: ენერგიის საბოლოო მოხმარება შენობებში (კლიმატური კორექტირებით)
Source: ODYSSEE2013-2022 წლებში შინამეურნეობებში ენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე გაიზარდა 38%-ით (ანუ 3.7%-ით/წელიწადში), 0.31-დან 0.43 ტნე-მდე. შინამეურნეობებში ელექტროენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე იმავე პერიოდში გაიზარდა 20%-ით (2.1%/წელიწადში), 606 კვტ.სთ-დან 728 კვტ.სთ-მდე.
დიაგრამა 6: ენერგიისა და ელექტროენერგიის მოხმარება შინამეურნეობებში ერთ სულ მოსახლეზე (კლიმატური კორექტირებით)
Source: ODYSSEEბუნებრივი აირი ფართოდ გამოიყენება გათბობისთვის, განსაკუთრებით ქალაქებში. სოფლად ბიომასა (შეშა) რჩება ენერგიის მნიშვნელოვან წყაროდ გათბობისთვის, თუმცა მისი გამოყენება მცირდება ურბანული მიგრაციისა და ბუნებრივი აირის ხელმისაწვდომობის ზრდის გამო. 2016 წლიდან 2021 წლამდე შინამეურნეობებში გათბობისთვის ენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე გაიზარდა 25%-ით (4.5%/წელიწადში), 0.192-დან 0.24 ტნე-მდე; ის 2022 წელს 7,5%-ით შემცირდა და 0,222 ტნე-მდე ენერგიაზე ფასების გაზრდის გამო.
დიაგრამა 7: ენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე სახლის გათბობისთვის (კლიმატური კორექტირებით)
Source: ODYSSEEენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე საბოლოო გამოყენების მიხედვით (გათბობის გარდა) 2016-2022 წლებში გაიზარდა 45%-ით - 0,143-დან 0,207 ტნე-მდე (+6.3%/წელიწადში). ამ ზრდის მთავარი გამომწვევი ფაქტორია წყლის გაცხელების მოხმარება (+78% ან 10%/წელიწადში), რასაც მოჰყვება საკვების მომზადება (+53% ან 7.5%/წელიწადში). ელექტრო მოწყობილობებისა და განათების მოხმარების უმნიშვნელო ზრდა გამოწვეულია ენერგოეფექტურ საოჯახო მოწყობილობებზე და ნათურებზე გადასვლით.
დიაგრამა 8: ენერგიის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე საბოლოო გამოყენების მიხედვით შინამეურნეობებში (გათბობის გარდა)
Source: ODYSSEEშენობების სექტორს გადამწყვეტი როლი აქვს ევროკავშირის ენერგეტიკული და გარემოსდაცვითი მიზნების მისაღწევად. ამავდროულად, უკეთესი და უფრო ენერგოეფექტური შენობები გააუმჯობესებს მოქალაქეთა ცხოვრების ხარისხს და შეამსუბუქებს ენერგეტიკულ სიღარიბეს, ამასთანავე მოუტანს დამატებით სარგებელს ეკონომიკასა და საზოგადოებას, როგორიცაა ჯანმრთელობა და კომფორტის უკეთესი დონე, "მწვანე" სამუშაო ადგილები. შესწორებული დირექტივა მოიცავს პოლიტიკისა და მხარდაჭერის ფართო სპექტრს, რაც დაეხმარება ევროკავშირის ეროვნულ მთავრობებს შენობების ენერგოეფექტურობის გაზრდაში და არსებული შენობების გაუმჯობესებაში. ეს მოიცავს ასევე გრძელვადიან სარემონტო სტრატეგიებს და ენერგოეფექტურობის მინიმალურ მოთხოვნებს ახალი შენობებისთვის, არსებული შენობებისთვის, რომლებიც გადიან ძირითად რემონტს და შენობის ელემენტების ჩანაცვლებას ან განახლებას. MURE მონაცემთა ბაზა შეიცავს 4 ღონისძიებას საყოფაცხოვრებო სექტორისთვის და 4 ღონისძიებას მომსახურების სექტორისთვის. ამ ღონისძიებიდან 3 მიეკუთვნება შენობების სექტორს.
ცხრილი 2: შენობების სექტორში განხორციელებული პოლიტიკისა და ღონისძიებების ნიმუში
| Measures | NECP measures | Description | Expected savings, impact evaluation | More information available |
|---|---|---|---|---|
| შენობის ენერგოეფექტურობის სერტიფიცირების სქემის შემუშავება | Yes | ეს ღონისძიება მოიცავს ეროვნული მასშტაბის ტრანსპოზიციას და შენობებში ენერგოეფექტურობის დირექტივის (2010/31/EU) აღსრულებას. იგი დაადგენს შენობის ენერგოეფექტურობის მოთხოვნებს სამშენებლო ნორმებისა და სერტიფიცირების მეშვეობით. მიმდინარე სამშენებლო კოდექსი შეიცავს განცხადებას ენერგოეფექტურობის შესახებ, მაგრამ არ ადგენს შენობებისთვის ენერგოეფექტურობის მინიმალურ მოთხოვნებს (MEPR). | 1.23 PJ; ~37kt CO2 | |
| შენობის საექსპლუატაციო მახასიათებლების მინიმალური სტანდარტების შემუშავება | Yes | ეს ღონისძიება მოიცავს ეროვნული მასშტაბის ტრანსპოზიციას და შენობებში ენერგოეფექტურობის დირექტივის (2010/31/EU) აღსრულებას. იგი დაადგენს შენობის ენერგოეფექტურობის მოთხოვნებს სამშენებლო ნორმებისა და სერტიფიცირების მეშვეობით. მიმდინარე სამშენებლო კოდექსი შეიცავს განცხადებას ენერგოეფექტურობის შესახებ, მაგრამ არ ადგენს შენობებისთვის ენერგოეფექტურობის მინიმალურ მოთხოვნებს (MEPR). | 0.76 PJ; ~23 kt CO2 | |
| სკოლების და ცენტრალური მთავრობის მფლობელობაში არსებული სხვა შენობების ენერგოეფექტური მოდერნიზაცია | Yes | საქართველოს ენერგოეფექტურობის შესახებ კანონი (მუხლი 17) ცალსახად მოითხოვს ცენტრალური მთავრობის საკუთრებაში და ექსპლუატაციაში მყოფი შენობების განახლებას. ეს ღონისძიება გამოიწვევს შენობების განახლებას კანონის შესაბამისად ენერგოეფექტურობის გასაუმჯობესებლად. მინიმალური მიზანი მდგომარეობს იმაში, რომ იმ შენობების, რომლებში ხდება გათბობა-გაგრილება, მთლიანი ფართობის 1%, რომელიც ეკუთვნის და დაკავებულია საჯარო დაწესებულებების მიერ, ყოველწლიურად უნდა გარემონტდეს, რათა დააკმაყოფილოს ენერგოეფექტურობის მინიმალური მოთხოვნები. | 2.03 PJ; ~113 kt CO2 |
Transport
ტრანსპორტის სექტორში დომინირებს საავტომობილო ტრანსპორტი, რომელიც 2022 წელს მოიცავდა მთლიანი სექტორული მოხმარების 81%-ს. მილსადენი ტრანსპორტი მოხმარების 18%-ს შეადგენს. იგი ძირითადად ბუნებრივ აირს იყენებს. სარკინიგზო ტრანსპორტის მოხმარება ჯამური მოხმარების მხოლოდ 1%-ს შეადგენს (მხოლოდ ელექტროენერგია). მილსადენის მოხმარების გარეშე ტრანსპორტის მოხმარება გაიზარდა 42%-ით 2013-2022 წლებში.
დიაგრამა 9: ენერგიის მოხმარება ტრანსპორტის სახეობის მიხედვით
Source: ODYSSEEMURE მონაცემთა ბაზა შეიცავს 4 ღონისძიებას ტრანსპორტის სექტორისთვის. ორი მათგანი NECP-დანაა.
ცხრილი 3: ტრანსპორტის სექტორში განხორციელებული პოლიტიკისა და ღონისძიებების ნიმუში
| Measures | NECP measures | Description | Expected savings, impact evaluation | More information available |
|---|---|---|---|---|
| საგადასახადო შეღავათები ელექტრო და ჰიბრიდული ავტომობილებისთვის | Yes | ეს ღონისძიება აღწერს უკვე არსებულ პოლიტიკას, რათა გაიზარდოს ჰიბრიდული და ელექტრომანქანების ბაზარზე შეღწევა და გამოიწვიოს არსებული ავტოპარკის ეტაპობრივი ჩანაცვლება. ის ასევე გაზრდის განახლებად ენერგიაზე მოთხოვნას წიაღისეული საწვავიდან ელექტროენერგიაზე გადართვით ქსელიდან, რომელიც ძირითადად განახლებადი ენერგიის წყაროებით იკვებება. | 10.9 PJ; ~399kt CO2 | |
| საზოგადოებრივი ტრანსპორტის გაუმჯობესება და მდგრად სატრანსპორტო საშუალებებზე გადასვლა | Yes | ეს ღონისძიება გამოიწვევს კერძო სატრანსპორტო საშუალების მოხმარებიდან მოდალური წილის გადასვლას საზოგადოებრივ ტრანსპორტზე და არამოტოტრანსპორტზე, მუნიციპალური საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემებისა და არამოტორიანი სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის გამტარუნარიანობის, მგზავრბრუნვისა და ეფექტურობის გაუმჯობესებით. ეს ღონისძიება ეფუძნება თბილისის, ბათუმის, რუსთავის და გორის მუნიციპალიტეტების საქმიანობას. | 23.55 PJ; ~932 kt CO2 | |
| გზებზე სატრანსპორტო საშუალებების გამონაბოლქვის კონტროლის გაძლიერება | No | გზებზე სატრანსპორტო საშუალებების გამონაბოლქვის კონტროლის გაძლიერების მიზნით დაემატა საპატრულო პოლიციის ეკიპაჟები, რომლებიც აღჭურვილია საველე საზომი მოწყობილობებით სატრანსპორტო საშუალებების გამონაბოლქვის გასაზომად. ღონისძიება გულისხმობს ავტომობილებიდან გამონაბოლქვის დონის კონტროლის ტექნიკური მექანიზმის დანერგვას. | ||
| თბილისის სატრანსპორტო პოლიტიკის ფარგლებში გათვალისწინებული ღონისძიებების განხორციელება | No | ღონისძიება მოიცავს: • ავტობუსების პარკის განახლებას და ახალი მარშრუტების ქსელის დანერგვას; • მეტროს მოდერნიზაციას და გამტარუნარიანობის გაზრდას; • საბაგირო გზის მშენებლობას; • ჭკვიანი სატრანსპორტო სისტემის დანერგვას; • ქუჩების რეაბილიტაციას მულტიმოდალური დაგეგმარების პრინციპების შესაბამისად. |
Industry
2022 წელს მეტალურგიის ქვესექტორი იყო ენერგიის მთავარი სამრეწველო მომხმარებელი, მრეწველობის მთლიანი მოხმარების 30%-ით, მისი უმეტესი ნაწილი ელექტროენერგიით და კოქს-ღუმელის კოქსით დაკმაყოფილდა. ენერგიის სხვა მსხვილი მომხმარებლები არიან არალითონური მინერალების (28%), ქიმიური და ნავთობქიმიური (14%) და სამშენებლო (13%) ქვესექტორები.
დიაგრამა 10: საბოლოო ენერგომოხმარება მრეწველობაში დარგების მიხედვით
Source: ODYSSEEMURE მონაცემთა ბაზა შეიცავს 2 ღონისძიებას მრეწველობის სექტორისთვის. ორივე ღონისძიება არის NECP-დან.
ცხრილი 4: მრეწველობის სექტორში განხორციელებული პოლიტიკისა და ღონისძიებების ნიმუში
| Measures | NECP measures | Description | Expected savings, impact evaluation | More information available |
|---|---|---|---|---|
| მრეწველობაში ენერგოეფექტურობის სტიმულირება / ვალდებულება | Yes | ეს ღონისძიება გულისხმობს ენერგიის დაზოგვის ხელშეკრულებების შემუშავებას და გაფორმებას (ა) მსხვილ სამრეწველო კომპანიებთან და (ბ) მნიშვნელოვან ენერგოინტენსიურ სამრეწველო სექტორებთან. მრეწველობაში ენერგოეფექტურობის წახალისების პროგრამები შეიძლება იყოს მრავალი ფორმით. საქართველოს სამრეწველო სექტორის შედარებით მცირე ზომის გათვალისწინებით, ენერგოდაზოგვის შეთანხმებები მრეწველობას მიანიშნებს, რომ მთავრობა მხარს უჭერს ენერგოეფექტურ ინვესტიციებს მხარდაჭერის მექანიზმების დანერგვით და ნახშირბადის გადასახადის შემოღებით წიაღისეულ საწვავზე და ელექტროენერგიაზე 2025 წლისთვის, რაც შეიძლება შემცირდეს ეფექტურობის საკონტროლო მაჩვენებლების მიღწევის საფუძველზე. | 1.23 PJ; 20.6 kt CO2 | |
| ენერგოაუდიტები და მართვის სისტემები, საქვაბეების ინსპექტირება სამრეწველო სექტორში | Yes | ეს ღონისძიება დანერგავს მოთხოვნას, რომ მსხვილმა საწარმოებმა ჩაატარონ ენერგოაუდიტი ან ენერგომენეჯმენტის სისტემა და უზრუნველყონ მცირე და საშუალო ზომის საწარმოების მხარდაჭერა, რათა წაახალისონ ისინი ასევე ჩაატარონ ენერგეტიკული აუდიტი. ღონისძიება გულისხმობს ენერგიის დაზოგვის ორ ქმედებას: • ენერგოაუდიტს; • ქვაბების/კონდიცირების სისტემების ინსპექტირებას. | 3.34 PJ; 48.1 kt CO2 |
